Wat zijn er mooie ontwikkelingen gaande om kinderen te laten genieten van kunst en ze zelf actief te laten zijn in de uitvoering hiervan: dans, muziek, beeldend, theater. Er wordt beleid op gemaakt, denk aan de cultuurloper. Verschillende centra ter bevordering van cultuureducatie zijn dagelijks bezig een passend aanbod te doen aan scholen. Het effect van genieten van of het uitvoeren van verschillende kunstdisciplines hoeven we hier niet meer toe toelichten. Dat is ondertussen gelukkig uitgebreid onderzocht en algemeen erkend.

Van regisseur Ivo van Hove en acteur Gijs Scholten – van Aschat hebben we gehoord dat kijken, luisteren, voelen en reflecteren belangrijke vaardigheden zijn voor ieders ontwikkeling en verbeelding. Wanneer je elkaar begrijpt zonder taal gaat het over de belangrijke dingen in het leven. Je bent aan het scheppen, aan het creëren. Het is dus innovatie, nieuwe energie.

Ook de waarde van inclusiviteit is bekend. Het beleven van kunst en cultuur op scholen, samen met leerlingen van het speciaal onderwijs en samen met kinderen met een lichamelijke of lichte verstandelijke beperking zorgt ervoor dat iedereen elkaars toegevoegde waarde ziet en leert om er samen iets moois van te maken.

Wij, De Lachende Zon, theater van de zintuigen, maken muziek en theater voor en met kinderen met een ernstige verstandelijke, vaak meervoudige beperking. Een benaming die meer uitgaat van de mogelijkheden is ‘kinderen met een intensieve en complexe zorgvraag’. Deze benaming is geïntroduceerd door het Quality of Life Centre: een kennispraktijk die wil bijdragen aan een mooi en waardevol leven van mensen die zijn aangewezen op intensieve zorg.

Door het bijna dagelijks spelen van zintuiglijke voorstellingen en het geven van concerten voor kinderen, jongeren en volwassenen met een complexe en intensieve zorgvraag in Nederland en België komen we op veel verschillende instellingen en woonvormen. Contact maken met deze doelgroep door middel van muziek en theater is onze kernactiviteit. Onze voorstellingen zijn soms inclusief, wanneer broers en zussen mee komen.

Cultuur en recreatie bij wet geregeld
Het internationaal verdrag inzake de rechten van het kind schrijft kunst en cultuur voor. Artikel 31: Vrije tijd, spel en recreatie luidt: De Staten die partij zijn, erkennen het recht van het kind op rust en vrije tijd, op deelneming aan spel en recreatieve bezigheden passend bij de leeftijd van het kind, en op vrije deelneming aan het culturele en artistieke leven.

Dat houdt in dat ook kinderen met een intensieve en complexe zorgvraag moet kunnen genieten van en deel moeten kunnen nemen aan kunst en muziek. Er zijn mooie initiatieven om dit te realiseren, waarbij ook veel aandacht is voor inclusiviteit.

Deze inclusiviteit geldt ook voor kinderen met een ernstige verstandelijke, vaak meervoudige verstandelijke beperking. Kinderen die niet naar school gaan, maar wel vaak naar een Kinder Dag Centrum. Hier kunnen kinderen tussen de 2 en 18 jaar met een verstandelijke of meervoudige beperking terecht. Er wordt aandacht besteed aan de ontwikkelingsmogelijkheden en ondersteuningsvraag van het kind.

Deze Kinder Dag Centra zijn fantastische plekken waar met veel liefde en kunde gewerkt wordt aan de mogelijkheden van ieder afzonderlijk kind. En waar mogelijk gestimuleerd worden tot groei en ontwikkeling. Muziek is daarbij een belangrijk hulpmiddel.

Maar een KDC valt buiten het onderwijs. En dus buiten het gezichtsveld van cultuureducatie, hoe inclusief ook. Een KDC valt ook buiten de financiële middelen die de overheid biedt aan projecten zoals Meer Muziek in de Klas. En buiten het bedrag van € 15,15 dat jaarlijks per kind uitgegeven mag worden aan cultuureducatie.

Natuurlijk gebeurt er wel het één en ander, sprokkelen bevlogen ouders en begeleiders geld bij elkaar om hun kind te kunnen laten genieten van muziek. Zo spelen wij bijvoorbeeld (eens in de 2 weken) regelmatig op KDC De Elzengaard voor een klein groepje kinderen. Hierdoor vergroot het concentratievermogen van het kind en wordt alertheid en het maken van contact gestimuleerd. Dit alles naast het plezier dat het beleven van muziek, aangepast aan jouw belevingswereld, geeft.

Ook geven wij regelmatig concerten en theatervoorstellingen voor deze groep. Helaas niet altijd op een regelmatige basis, maar vaak als activiteit in de vakantie of een verwendag. Sommige Dag Activiteiten Centra hebben voor een paar uur een muziektherapeut in dienst of hebben het geluk dat een activiteitenbegeleider graag met muziek werkt. Maar vanuit de kunstensector is er nauwelijks aandacht voor deze kinderen.

We begrijpen dat de groep kinderen met een intensieve en complexe zorgvraag die zo’n 4 tot 5.000 kinderen telt niet zomaar meegenomen kan worden in het streven naar inclusiviteit. Het LKCA geeft al aan dat er in ieder emancipatieproces eerst sprake moet zijn van exclusiviteit om uiteindelijk te komen tot inclusief werken.

Laat ons eerst beginnen met het structureel aanbieden van muziek op de Kinder Dag Centra. Dat kan alleen als er geld beschikbaar komt, dus niet alleen Meer Muziek in de Klas, maar ook Meer Muziek op het KDC.

Natuurlijk zal muziek hier op een andere manier aangeboden moeten worden, zullen de doelen anders zijn dan in het basis en speciaal onderwijs. Ook zijn de kosten per kind hoger omdat er altijd in kleine groepen gewerkt wordt. Laat het vooral gaan om het plezier in muziek, de mogelijkheden die muziek biedt in contact maken en ontwikkeling van concentratievermogen en alertheid. Dan zal er al veel bereikt zijn.

Niet iedere muziekdocent zal dat zomaar kunnen, het vergt een nieuwe aanpak. Aan de musici mogen eisen gesteld worden, net zoals dat binnen het onderwijs het geval is. Geschoolde musici kunnen getraind worden om te leren aansluiten bij de mogelijkheden van kinderen met een ernstige verstandelijk beperking. Op het conservatorium wordt les gegeven met het doel kinderen kennis van muziek of het bespelen van een instrument aan te leren. Het vergt van docenten een andere aanpak om muziekbeléving als doel te zien. Hier is scholing voor nodig.

Muziek beleven is waardevol voor iedereen
Omdat iedereen, op zijn eigen manier en aansluitend bij zijn eigen leefwereld, kan genieten van muziek biedt muziek maken en beleven een geweldige kans om inclusiviteit te werken, om vrienden te maken met kinderen en jongeren die je normaal gesproken niet zo snel tegenkomt. Helaas worden zo’n 4.000 kinderen met een intensieve en complexe zorgvraag over het hoofd gezien terwijl ook zij willen genieten van muziek en muziek maken. Een vergeten groep.

De initiatieven van lokale en regionale centra voor cultuureducatie en van speciaal onderwijs missen vaak de juiste expert. Het goed over kunnen brengen van muziek aan kinderen met een complexe en intensieve zorgvraag, het richten op muziekbeleving waarbij er eisen gesteld mogen worden aan de kwaliteit van de muziek is niet zomaar in iedere regio voor handen.

Wij zouden het fantastisch vinden als er structureel aandacht voor cultuureducatie voor kinderen met een ernstige verstandelijke beperking komt. Wanneer de Kinder Dag Centra, vaak verbonden aan een brede school, als onderwijsinstelling gezien worden vallen zij binnen het gezichtsveld van Cultuureducatie en kunnen ook zij in aanmerking komen voor projecten zoals ‘Meer Muziek in de Klas’.

Het allermooiste zou zijn dat bij deze inhaalslag kinderen uit het het reguliere onderwijs samen gaan werken met kinderen van het Dag activiteiten Centrum, waarbij de wereld van de kinderen met een ernstige verstandelijke beperking de basis is. Muziek kan er voor zorgen dat de kinderen dichter bij elkaar komen te staan en er meer begrip ontstaat. Maar ook kunnen zij elkaar inspireren en elkaar dingen leren. Het mooie aan muziek maken en beleven is dat het niet om prestatie gaat, maar om beleving. Iedereen is gelijk wanneer je samen muziek maakt. Laat muziek een brug zijn tussen de vaak nog gescheiden werelden.

Februari 2020

Dit pleidooi voor een inclusieve muziekbeleving met kinderen met een intensieve en complexe zorgvraag is geschreven door

Manon van Hees en Elco van Alphen
De Lachende Zon, theater van de zintuigen